Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi bünyesinde 1982 yılında kurulan Şehir ve Bölge Planlama Bölümünün kökleri 1940’lı yıllarda Mimarlık Bölümü eğitim programındaki iki saatlik şehircilik dersine dayanmaktadır. YTÜ’nün temelini oluşturan İstanbul Teknik Okulunun bünyesinde 1942–1943 öğretim yılında ayrı bir bölüm olarak eğitime başlayan Mimarlık Bölümü’nde şehircilik dersleri ilk kez Behçet Ünsal ve Adnan Kuruyazıcı tarafından verilmeye başlanmıştır. 1955 yılında İrfan Bayhan’ın Zürih ETH Mimarlık Okulu’ndan mezun olarak İTO akademik kadrosuna katılması, şehircilik kürsüsünün kurulmasının temelini oluşturmuştur.
İstanbul Teknik Okulu 1969 yılında İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi’ne (İDMMA) dönüştürülmüş ve İrfan Bayhan’ın başkanlığında Ergun Taneri, Hüseyin Kaptan, Emre Aysu ve Semra Atabay’dan oluşan öğretim kadrosu Mimarlık Bölümü bünyesinde Şehircilik ve Proje Kürsüsünü kurmuşlardır. 1970’li yıllar İstanbul Teknik Üniversitesi ve Devlet Güzel Sanatlar Akademisi bünyesinde de şehircilik disiplininin mimarlık bölümleri içinde ayrı bir kürsü olarak geliştiği dönemdir. Bu gelişimde, kentsel büyümenin hızla artmasının getirdiği sorunlar karşısında planlamanın öneminin görülmeye başlaması ve kent planları için açılan yarışmalarda biriken deneyimlerin rolü vardır. Bu yıllarda her üç üniversite de “Yerleşme Bilimleri ve Şehircilik Enstitüsü” kurulacak ve “Şehir Planlama” dalında yüksek lisans ve doktora eğitimleri başlayacaktır.
Bu dönemde Büyük İstanbul Nazım Plan Bürosu Ekonomik ve Sosyal Etütler Grup Başkanlığı’ndan ayrılan Rıfkı Arslan ve İmar İskân Bakanlığı Bölge Planlama Dairesi’nden ayrılan Necdet Vidinlioğlu 1975 yılında İDMMA Mimarlık Bölümü Şehircilik Kürsüsü’nde göreve başlamışlardır. Ekonomi ve hukuk alanında uzman olan bu öğretim kadrosu 1982’de kurulacak olan şehir ve bölge planlama bölümünün sosyo-ekonomik eksenini güçlendirmede ve YTÜ’nün özgün eğitim modelini oluşturmada belirleyici olmuşlardır. Şehircilik Kürsüsüne 1975 yılından itibaren Yalçın Ünal, Zekai Görgülü, Hüseyin Cengiz’in; Toplum Bilimleri Kürsüsüne ise lisans ve doktora eğitimi sosyal bilimler alanında olan Ayşe Nur Ökten’in katılmasıyla şehircilik disiplininin yapılanması daha da güçlenmiş, Kadıköy DMMA’nin Yıldız Üniversitesi ile birleşmesi sonunda Zekiye Yenen kadroya katılmıştır.
Bu yıllar İstanbul’daki üç üniversitede verilmekte olan şehircilik yüksek lisans eğitimlerini ve şehircilik enstitülerini besleyen yayınların, toplantıların sayılarının arttığı dönemdir. İTÜ, DGSA ve İDMMA’nın Yerleşme Bilimleri ve Şehircilik Enstitüleri ortak toplantılar ve enstitüler arası kurullar düzenlemektedirler. Bu dönemde lisans eğitimi vermek üzere Şehir ve Bölge Planlama Bölümlerinin kurulmalarını hızlandıran unsur; 4.11.1981 tarihinde kabul edilen 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu ve bu kanun uyarınca çıkarılan 20.07.1982 tarihli “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Hakkındaki 41 sayılı Kanun Hükmünde Kararname” olmuştur. Bu düzenlemelerle İDMMA; Işık, Vatan, Galatasaray ve Kadıköy Mühendislik ve Mimarlık Fakültelerinin kendisine bağlanması ve bünyesine Fen-Edebiyat Fakültesinin eklenmesiyle birlikte Yıldız Üniversitesi adını almıştır. Şehir ve Bölge Planlama Bölümü ise İDMMA Yönetim Kurulu’nun 1981 Nisan ayında aldığı karar uyarınca Bilgisayar Mühendisliği ile birlikte kuruluşu gerçekleşen iki bölüm olmuştur. İki anabilim dalı olarak yapılandırılan ve 1982/1983 ders yılı itibariyle eğitime başlayan bölümde Bölüm Başkanlığı ve aynı zamanda Şehircilik Anabilim Dalı Başkanlığı’na Prof. İrfan Bayhan; Bölge Planlama Anabilim Dalı Başkanlığı’na ise Doç. Dr. Ergun Taneri getirilmiştir. 1983 yılında Yüksel Dinçer’in; 1984 yılında Solmaz Tavşanoğlu, İclal Dinçer ve Tülin Tekne’nin; 1985 yılında Arzu Kahraman’ın bölüm araştırma görevliliği kadrolarına atanmasıyla YÜ ŞBPB’nün bu dönemki kadrosu büyük ölçüde tamamlanmıştır. 1987 Ekim ayına kadar bölüm başkanlığı ve öğretim elemanları Fakültenin giriş katında yer alan 205 ve 209 no.lu mekânları kullanmışlar, 1985 yılında Necati İnceoğlu, 1986 yılında Orhan Göçer İTÜ’den YÜ’ne profesör olarak atanmışlar, Orhan Göçer 1991–92 döneminde bölüm başkanlığı görevini üstlenmiştir.
1986 yılı Yıldız ŞBPB’nün ilk mezunlarını verdiği yıldır. Bu mezunlar arasında yüksek lisans eğitimlerine başlayan Özdemir Sönmez, Müjde Saatçi, Berna Dikçınar, Ayfer Gül ve Oya Akın 1987 yılında bölüm araştırma görevlisi kadrosuna atanmışlar; Betül Şengezer doktora eğitimine YÜ’de başlayarak bölümün eğitim kadrosuna katılmıştır. Ali Kılıç ve Ercan Koç 1987 yılında bölüm öğretim kadrolarına atanmış, 1988 yılında Atakan Gül, Fatih Yaren; 1989 yılında ise Zeynep Enlil, Hülya Döşer, Dikmen Uğuz’un katılımlarıyla iki yıl içinde onüç yeni öğretim elemanıyla bölüm kadrosu güçlenmiştir. Öğretim elemanlarının ve öğrenci sayılarının artması kaçınılmaz olarak yeni mekânlara olan ihtiyacı daha da yükseltecek ve bölüm 1987 yılı başında İnşaat Mühendisliği Bölümünün boşalttığı Fakülte ikinci katına, bugünkü mekanlarına taşınacaktır. 1982 yılında Yıldız Üniversitesi olarak yapılandırılan üniversite on yıl sonra 03 Temmuz 1992 tarih ve 3837 sayılı Yasa ile Yıldız Teknik Üniversitesi olarak yeniden düzenlenecektir.
Bu yılları takip eden ilk on yıl bölümün akademik ve kurumsal altyapısının tamamlanmaya çalışıldığı, eğitim programlarının gözden geçirildiği yıllardır. 1987 yılında bölümün kurucusu İrfan Bayhan bölüm başkanlığı görevinden ayrılacak, 1989 yılında ise yaş haddinden emekli olacaktır. Kendisinin kütüphanesinin bölüm başkanlığına bağışlanmasıyla kurulan şimdiki adıyla “Şehir Ve Bölge Planlama Bölümü Bilgi ve Dokümantasyon Merkezi” giderek diğer öğretim üyelerinin bağışlarıyla da zenginleşecek, bölümde yaptırılan bitirme projeleri ve tezlerinin arşivi olarak herkesin kullanımına açık olan bu merkez Nilgül Yılmaz tarafından yürütülecektir.
1986 yılında YTÜ’nün ve bir yıl sonra İTÜ ve MSÜ’nün ilk mezunlarını vermesinin ardından İstanbul’da sayıları artmaya başlayan şehir ve bölge plancılarının Şehir Plancıları Odası’nın İstanbul Şubesini açmak yönündeki çabaları1990’lı yıllarda yoğunluk kazanacaktır. Bu konuda YTÜ’nün desteği ile 1991 yılında kurulan İstanbul şubede kurucu başkan Özdemir Sönmez olacaktır.
2000’li yıllar, Bölüm’ün kuruluş yıllarında doktorasını tamamlamış ya da doktora yapmaya başlamış olan öğretim üyelerinin kendilerinden sonra gelen kuşakları yetiştirerek yavaş yavaş görevlerini onlara aktarmaya başladıkları yıllardır. Bu dönemde Bölüm eğitim programlarının sürdürülmesi, araştırma ve yayın çalışmalarının yanısıra öğretim elemanları tarafından ulusal ve uluslararası çok sayıda toplantının düzenlenmesi gerçekleştirilmiştir.
2023 yılı itibariyle YTÜ ŞBPB kadrosu 8 profesör, 13 doçent, 6 doktor öğretim üyesi, 1 öğretim görevlisi, 16 araştırma görevlisinden oluşmakta, bölümde görev yapan 2 idari ve 1 yardımcı personel bulunmaktadır.
2000’li yıllarda başlayan eğitimin izlenmesi ve programların yenilenmesi süreci sonunda lisans eğitimi 2003 yılında, yüksek lisans eğitimi ise 2004 yılında revize edilmiş ve yeni öğretim programları yürürlüğe girmiştir. Şehir Planlama ve Peyzaj Planlama olmak üzere iki programda verilen yüksek lisans eğitimi Kentsel Koruma ve Planlama, Kentsel Dönüşüm ve Planlama, Kentsel Mekân Organizasyonu ve Tasarım, Bölge Planlama ve Uygulamalı Kent Bilimi ve Kentsel İnovasyon Programları olarak beş ayrı program olarak düzenlenmiş; Şehir Planlama Doktora programındaki eğitim gözden geçirilmiştir. YTÜ tüm bölümlerinde 2010- 2012 döneminde gerçekleştirilen Bologna Eğitim Sistemine uyum çalışmaları kapsamında 2018 yılında Bölüm lisans eğitimi bir kez daha revize edilmiştir.
YTÜ ŞBPB’de 2022-2023 Güz yarıyılı itibarı ile 427 öğrenci ile lisans, 282 öğrenci ile lisans üstü (yüksek lisans + doktora) öğrenimi verilmektedir. İlk mezununu 1986’da 11 kişi olarak veren bölüm 2016 yılında 32 mezun vermiştir. 40 yılın sonunda bölümümüz 1493 lisans mezununa sahip olmuştur.
2022 yılı itibariyle YTÜ ŞBPB farklı uzmanlık alanlarından ve farklı üniversite ekollerinden gelen öğretim elemanlarının bir arada bulundukları bir yapılanmaya ulaşmıştır. Bu yapı, geçmişte farklı bilim alanlarından gelen öğretim üyelerinin kurduğu Şehircilik ve Proje Kürsüsü, Toplum Bilimleri Kürsüsü ve devamında Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nün bu çeşitlilik üzerine temellenen yapılanmasından ilham almaktadır. Gelecekte de bu çeşitliliğin uyum içinde sürdürülebilmesi arzu edilmektedir.